
De technologische ontwikkeling van sociale media heeft gezorgd voor een vooruitgang op zowel visueel als technisch gebied. Het delen van informatie, foto’s en video’s is nog nooit zo gemakkelijk geweest en ook het onderhouden van contacten en vriendschappen is met een paar muisklikken gedaan.
Maar wat is het effect hiervan op de gebruiken en omgangsnormen in onze Nederlandse samenleving? Zijn wij door de jaren heen niet steeds individualistischer geworden? Volgens Koningin Beatrix is dit wel degelijk het geval. Zo zei zij vorig jaar het volgende in haar kersttoespraak: ‘Mensen communiceren via snelle korte boodschapjes. Onze samenleving wordt steeds individualistischer. Persoonlijke vrijheid is los komen te staan van verbondenheid met de gemeenschap.’ Naar mijn idee wordt dit dagelijks bevestigd. Tegenwoordig lijkt men namelijk nog weinig aandacht te hebben voor de medemens. Iedereen is voornamelijk met zichzelf bezig. Zo zag ik laatst in een restaurant dat de ober stond te wachten bij een tafel om de bestelling op te nemen. De vrouw in kwestie was, zoals zij zei, druk bezig om haar ‘volgers’ te laten weten waar zij was.
De Franse filosoof Paul Ricoeur geeft in zijn narratieve identiteitstheorie een verklaring voor dit soort taferelen. Zo zegt hij: ‘Het beeld dat van ons bestaat is van invloed op het handelen en de beleving van onszelf en dat van de ander.’ Het internet is dan ook bij uitstek de plaats waar louter uitwisseling van symbolen en representaties plaatsvindt tussen de gebruikers. Dit is dan ook de reden waarom mensen tegenwoordig zoveel gebruik maken van de media, die ons daartoe in staat stellen. Hier zoeken zij hun bezieling, betrokkenheid en binding. Liesbeth van Zoonen noemt dit de rituele functie van de media, in haar boek Media, cultuur en burgerschap. Wat inhoudt dat je als individu onderdeel bent van meerdere gemeenschappen, waarbij je in vrijheid (persoonlijke) gegevens kunt delen en uitwisselen. Zij is echter niet de enige die deze onafhankelijkheid heeft opgemerkt.
Henk Blanken en Mark Deuze schreven in hun boek PopUp, waarin zij de botsing tussen oude en nieuwe media aan de orde stellen, dat we vrijer en onafhankelijker zijn dan ooit. Wat zelfs neigt naar ietwat asociaal gedrag waarbij wij in grote lijnen onbekommerd en onverstoorbaar langs elkaar heen leven. Deze redenering sluit aan bij mijn visie op de samenleving. Zo lijkt er een verband te bestaan tussen de doorgeschoten individualisering en de opkomst van deze nieuwe sociale media. Een kenmerk voor het internet is namelijk het feit dat elke gebruiker zijn eigen uitgever is. Hierdoor hebben wij als individu de mogelijkheid gekregen om zelf nieuws te maken. Dankzij de oude en nieuwe media zijn er manieren ontstaan om online met elkaar in contact te komen en dit nieuws te publiceren, maar gaat dit niet ten koste van de offline omgang met elkaar? Als ik om me heen kijk op het station, tijdens de les en zelfs tijdens een verjaardag zie ik mensen die bezig zijn met het up to date houden van hun online profielen. We zitten naast of tegenover elkaar maar leven onverstoord in onze eigen wereld. Het voeren van een persoonlijk gesprek zit er vaak niet meer in. Veel liever vernemen we het nieuws via tweets, krabbels en berichtjes op Facebook.
Zo zat ik laatst met een aantal vrienden aan tafel. We waren in gesprek met elkaar, maar ik merkte dat twee vrienden zich hieraan onttrokken. Ik zag hen wel met een telefoon in hun handen zitten en vroeg of er misschien iets aan de hand was. Wat bleek, de twee waren met elkaar in gesprek door middel van het versturen van berichtjes. Ze zaten nota bene tegenover elkaar, maar een persoonlijk gesprek, waarbij de twee elkaar aankeken, was er niet bij. In mijn ogen was dit toch wel een asociale actie naar de groep en een genante vertoning.
In de natuurlijke offline omgang hebben wij elkaar dus tegenwoordig steeds minder te vertellen. Iedereen is overal van op de hoogte. Zo vertelt Bas Heijne in zijn boek Onredelijkheid dat ons perspectief wereldwijd is geworden. Waarmee hij wil zeggen dat al ons nieuws wordt gezien als wereldnieuws. Deze uitspraak ondersteunt ook mijn kijk op de sociale media. Mensen publiceren massaal hun bezigheden, foto’s, filmpjes en ga zo maar door. Zij vinden het zelf zo interessant dat heel de wereld het mag weten. Dit alles het liefst via het net, zodat iedereen er op kan reageren en deze reacties vervolgens weer kan lezen. Ik ben van mening dat dit ten koste gaat van de sociale vaardigheden. We kijken de mensen om ons heen niet meer aan, maar we checken wel met enige regelmaat op onze mobieltjes of er iets nieuws is binnengekomen op Facebook, Hyves of Twitter. Als dit nog geen asociaal gedrag te noemen is, is er altijd nog de mogelijkheid om dit te creëren. Zonder dat iemand je ook maar op de vingers tikt kun je op deze netwerksites roepen wat je wilt. De mogelijkheid ligt voor handen om elkaar te overschreeuwen, zonder ook maar enige onderbouwing.
Het vinden van een online medium waar je je achter kunt verstoppen gaat met gemak, maar het loskomen van die plek is voor velen een probleem. Het komt erop neer dat bezieling tegenwoordig gevonden moet worden in de netwerksamenleving. Het lijkt erop dat iedereen zich als een vis in het water voelt in deze egoïstische, asociale, vluchtige samenleving vol kortstondige contacten van talloos veel individuen. Het spel verstoppertje is dus niet meer iets van vroeger, maar weer razend actueel!